Hooggevoelige kinderen op school, deel 1

Het onderwijs
Laat ik beginnen met te vertellen dat ik zelf meer dan 28 jaar gewerkt heb in het basisonderwijs. Regelmatig denk ik wel eens: ‘Had ik als startende leerkracht, jaren geleden, maar geweten wat ik nu wist!’ Door ontwikkelingen en ervaringen ben ik tegen een heleboel dingen anders gaan kijken. En dat wil ik graag met je delen, omdat ik het onderwijs nog steeds een warm hart toe draag.
In een aantal regio’s is er in het onderwijs al best wat bekendheid met hooggevoeligheid. Maar wat mij betreft mogen dat nog veel meer regio’s worden.
Als ik eerlijk ben valt het als leerkracht ook niet mee om al die verschillende termen en diagnoses te kennen en te weten hoe daar het beste mee om te gaan. Toch kom ik met mijn vraag naar het onderwijs om meer oog en oor te hebben voor hooggevoelige kinderen. Vandaar dit blog waarin een en ander duidelijker wordt.

Wat is hooggevoeligheid?
Hooggevoeligheid is een eigenschap waarmee 1 op de 4 – 5 mensen geboren wordt. Hooggevoelig zijn betekent dat je gevoeliger bent voor prikkels (intern en uit je omgeving). Je neemt meer prikkels waar, verwerkt ze dieper en legt meer verbindingen.
Laatst deelde Esther Bergsma voor mij een treffend bericht op social media. Hierin geeft zij aan dat diepgaande verwerking hét kenmerk is van hooggevoeligheid. En deze diepere verwerking is in onderzoek naar de hersenen zichtbaar. Bij het verrichten van een taak blijken meer hersengebieden geactiveerd te worden bij hooggevoelige mensen en die gebieden waren ook nog eens sterker geactiveerd.
Esther legt het zo uit:
‘Hooggevoelige mensen pakken bij elke taak de hele gereedschapskist erbij, terwijl anderen het eerst proberen op te lossen met alleen een hamer of zaag. De reden waarom het voelt alsof ons hoofd soms zo druk is’.

Een ander voorbeeld  om te ervaren wat er in het hoofd speelt van een hooggevoelig kind wil ik je geven aan de hand van een spellingopdracht in een werkboek. Het gaat om de spellingsregel waarin de letter e klinkt als u. Mosselen, hondje, in een boomhut spelen, een boterham met kaas, blauwe schoenen. Bij deze woorden staan gekleurde plaatjes ter ondersteuning. Als eerste wordt er gevraagd om aan te geven of je wel of niet blij wordt van deze woorden m.b.v. een smiley. En daarna wordt het kind gevraagd nog eens te kijken naar de woorden – met de letter e erin die klinkt als u. En deze letter dan te kleuren. Een hooggevoelig kind leest deze opdracht en dit kan er ondertussen in zijn hoofd gebeuren terwijl hij bijvoorbeeld bij het plaatje van een blauwe schoen is:
-Word ik hier blij van?
-Dat ligt aan welke kleur blauw
-Lichtblauw vind ik mooier dan donkerblauw
-Mijn broertje zou deze schoenen wel mooi vinden
-Ik weet nog die keer in de schoenenwinkel
-O ja……. ik ben spelling aan het doen
-Als het nou een witte schoen zou zijn met een blauwe streep
Bovenstaand voorbeeld overigens met dank aan Sensitieve Didactiek.
Dit waren twee voorbeelden om de intense verwerking bij hooggevoelige kinderen te verduidelijken.

Waardoor kan het hoofd zo vol raken op school?
Ik geef je een aantal voorbeelden:

Hooggevoelige kinderen vinden het fijn wanneer er een duidelijk dagritme en/of structuur is. Daardoor zijn de dingen die er overdag op school gebeuren voorspelbaar. Weten ze waar ze aan toe zijn en wat ze kunnen verwachten. Hierdoor komen er minder nieuwe prikkels bij en hebben ze zelf meer controle over de dag. Ze krijgen sowieso al een heleboel prikkels binnen omdat ze hooggevoelig zijn. Alle nieuwe prikkels komen daar dan nog eens bij! En dat kan dan juist net te veel zijn.
Voorbeelden van nieuwe prikkels zijn plotselinge veranderingen in het lesrooster, een spelletjesmiddag 1x in de maand, een nieuw kind in de klas, een nieuw werkboek voor rekenen enz.

Een hooggevoelig kind kan gemakkelijk overprikkeld raken door de sfeer in de klas. Als voorbeeld een kind wat niet mag meedoen met een spelletje tijdens het buitenspelen. Een hooggevoelig kind voelt wat de ander voelt. Hij kan zich goed in de ander verplaatsen en wil er het liefst voor zorgen dat de ander zich beter gaat voelen. Soms gaat hij dan naar het ander kind toe om te troosten, soms komt hij op voor het ander kind door de groep erop te wijzen dat iedereen toch mee mag doen, soms blijft hij letterlijk staan om zich af te vragen waarom het ander kind niet mee mag doen en of hij wel of niet moet reageren. Want wat zullen ze dan van hém vinden? En wat gaat er dan gebeuren? Dat zijn een heleboel interne prikkels om te verwerken.

Als leerkracht weet je dat het goed is om je verwachtingen naar de kinderen toe uit te spreken. Bijvoorbeeld aangeven naar de groep nog even met zijn allen hard door te werken, zodat ze het werk klaar krijgen. Wat voor het ene kind een fijne trigger is om er nog even een schepje bovenop te doen, kan dit bij een hooggevoelig kind zorgen voor een blokkade. ‘Was ik dan net niet hard aan het werk? Wat heb ik verkeerd gedaan? Heeft de juf niet gezien dat ik mijn best doe? Wat moet ik dan nu anders doen? En wat als de juf het dan nog niet goed vindt? Krijg ik dan mijn werk mee naar huis, net als Juul gisteren?’
Het liefst wil een hooggevoelig kind alles in 1 keer goed doen en door de verwachting van anderen en de druk die hij zichzelf daarmee oplegt heeft hij het gevoel daaraan niet te kunnen voldoen. Met als gevolg dat er dan niets meer uit komt. Spreek als leerkracht niet de hele groep tegelijkertijd aan, maar maak ook daarin je verschil.

Uit ervaring weet ik dat elke leerkracht wel eens zijn stem verheft. Op deze manier er even voor zorgen dat Bart weet dat je ziet wat hij aan het doen is en dat het niet oké is. Als leerkracht wil je Bart er middels stemgebruik alert op maken en laten ervaren dat het voor nu genoeg is.
Het verheffen van je stem komt bij een hooggevoelig kind heel sterk binnen. En dat terwijl de opmerking niet eens bedoeld is voor het hooggevoelig kind. Dit kind hoort jouw ‘boosheid’. Dit roept allerlei interne prikkels en vragen op. ‘Waarom is juf zo boos? Doe ik wel wat de juf wil? Anders wordt ze ook boos op mij en dat wil ik niet. Hoe kan ik er voor zorgen dat alles voor de juf weer goed is?’ Weet ook dat het kind door al deze gedachten niet goed meer tot werken komt.

Als de klik er is
Aan de andere kant zal een hooggevoelig kind wat zich gezien en begrepen voelt door de leerkracht mooi tot ontwikkeling kunnen komen. Hij weet dat hij mag zijn wie hij is. Ervaart voldoende zelfvertrouwen en kan sociale interacties in de groep haarfijn doorzien. Waar mogelijk zal hij andere kinderen helpen, troosten en opbeuren. Door zijn creatieve kant kan hij meedenken naar oplossingen, die je zelf nog niet bedacht had. Genieten aan alle kanten!

Quote
Ik ben nog nooit een oud leerling tegengekomen die tegen me zei: ‘Ik weet nog toen je mij het tafeltje van 4 leerde’. Wel oud leerlingen die met mij grappige momenten herinneren of een ‘gekke’ actie die ik in de klas deed. De volgende quote zegt voor mij eigenlijk alles.
Kids don’t remember what you try to teach them. They remember what you are. – Jim Henson –

Dit blog ter verduidelijking van wat er allemaal in het hoofd van een hooggevoelig kind kan afspelen. Ben jij je hier als leerkracht bewust van? En wat doet het met jou en jouw benadering naar hooggevoelige kinderen nu je dit weet? Heb je hier vragen over? Mail naar info@leahendriks.nl